گلی از گل‌های بهشت

رسول اکرم(ص) می‌فرمایند: «الولد الصّالح ریحانة من ریاحین الجنّة؛ فرزند صالح، گلی از گل‌های بهشت است.»

در این پست قصد داریم در خصوص تربیت دین کودک کمی صحبت کنیم. البته امیدوارم برای شما مفید باشه...

در نظام آموزشی و تربیتی اسلام، تربیت دینی کودکان اهمیت خاصی دارد. تحقیقات نشان می‌دهد بسیاری از افرادی که در بزرگ‌سالی به عبادات و معنویت گرایش کمتری دارند، ذاتاً بی‌اعتقاد به دین و تکالیف دینی نیستند؛ بلکه عواملی چون بی‌توجهی و تقیّدنداشتن والدین به انجام به‌موقع تکالیف عبادی در فقدان تمایلات معنوی فرزندان نقش به‌سزایی دارند. پدر و مادر، هرکدام تأثیر خاصی در تربیت صحیح فرزند دارند، اما در این میان نقش مادر پررنگ‌تر است؛ چراکه بیش از پدر با فرزند ارتباط دارد.

تربیت جنسی کودک و آموزش محرم و نامحرم

مسئلۀ مهمی که باید در دورۀ نوباوگی به آن توجه شود، نوع رفتار و تربیت جنسی کودک است. او هم‌زمان با رشد عقلی و ذهنی، غرایزش بیدار می‌شود. غریزۀ جنسی از 8 تا 11 سالگی نمایان و به‌تدریج قوی‌تر و آگاه‌تر می‌شود تا به بلوغ برسد. برای جلوگیری از انحرافات احتمالی و تربیت صحیح جنسی، باید والدین به روش‌های صحیح رفتار جنسی و راه‌های پیشگیری از گرفتاری‌ها آگاه باشند. پدر و مادر نقش اصلی را در تربیت جنسی کودک به عهده دارند. آموزش زودرس، شتاب‌زده و ناشیانۀ مسائل جنسی به کودکان، هم‌اندازۀ به‌تأخیرانداختن این آموزش‌ها آسیب‌زاست.

یکی از جنبه‌های حساس تربیت، تربیت جنسی و پرورش کودک بر اساس حیا و عفت است که اسلام برای رسیدن به هدف مطلوب آن دستورات و توصیه‌های باارزشی کرده است. دراین‌باره به توصیه‌های اسلام در دو دورۀ حساس کودکی اشاره می‌کنیم:

1. بعد از تولد و پیش از ممیزشدن (قبل از رسیدن به سنی که بتواند بین خوب و بد فرق بگذارد):
دستور مهم اسلام در این مرحله این است زن و شوهر عمل زناشویی خود را حتی از طفل شیرخوار پنهان کنند. رسول خدا(ص) می‌فرماید: «به خدا سوگند اگر مردی با همسرش آمیزش کند و در اتاق طفل بیداری باشد که آن دو را در حال جماع مشاهده کند و سخنانشان و حتی صدای نفس کشیدنشان را بشنود، آن کودک هرگز موفق نخواهد شد و آلوده به زنا خواهد شد.» (کافی، ج5، ص500).

2. پس از ممیزشدن کودک و قبل از رسیدن به سن بلوغ:
بیشتر دستورات اسلام ناظر به همین دوره از دوران زندگی کودک است که دوران بسیار حساس و سرنوشت‌ساز زندگی هر انسانی به شمار می‌آید؛ ازاین‌رو، اسلام دستورات خاصی را برای کودک و والدین معین کرده است که برخی از آن‌ها عبارت است از:

ـ آموزش آداب شرعی به کودک ممیٌز؛ مثل آداب معاشرت با جنس مخالف، آداب طهارت و آداب پوشش. بهتر است در این زمینه مادر، آموزش دختر را بر عهده بگیرد و پدر عهده‌دار آموزش پسر شود.
- اجازه‌گرفتن کودک ممیز برای واردشدن به محل استراحت پدر و مادر؛ دراین‌باره قرآن می‌فرماید: «...باید کودکانتان که به حد بلوغ نرسیده‌اند در سه وقت از شما اجازه بخواهند. یک‌بار پیش از نماز صبح و در نیم‌روز هنگامی که لباس‌های خود را بیرون می‌آورید و بعد از نماز عشا. این سه وقت خصوصی برای شما است. اما بعد از این سه وقت گناهی بر شما و بر آن‌ها نیست (که بدون اذن وارد شوند)...» (نور، 58 و 59).
ـ رعایت اصول پوشش از سوی والدین در حضور فرزند؛
ـ جداکردن بستر و اتاق خواب فرزندان.
ـ دور‌نگه‌داشتن کودک ممیز از هر گونه عامل برانگیزندۀ جنسی؛ مانند خودداری پدر و مادر از معاشقه در حضور کودک، پرهیز افراد بالغ از بوسیدن کودکان جنس مخالف و ممیز، نخوابیدن کودکان در زیر روانداز واحد و... .

یکی از ارکان تربیت جنسی کودک مسئلۀ آشناکردن او با مقولۀ محرم و نامحرم است. برای اینکه دختران و پسران هنگام بلوغ با مشکلی روبه‌رو نشوند و به‌تدریج با نقش خاص خود، به‌منزلۀ دختر یا پسر آشنایی یابند، باید از همان ابتدا به‌طورجداگانه با آن‌ها رفتار شود. این مسئله دربارۀ دختران اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا آن‌ها زودتر از پسران به بلوغ می‌رسند. در تعالیم اسلامی به این نکته توجه کامل و توصیه شده است که از حدود 6 سالگی با دختر و پسر به روشی جداگانه رفتار شود. در روایات اسلامی توصیه شده است که دختر بچّۀ شش‌ساله را پسربچه یا مرد نامحرم نبوسد و در بغل نگیرد. همچنین زن‌های نامحرم از بوسیدن پسربچّه‌ای که سن او از هفت سال گذشته است، خودداری کنند. همین‌طور توصیه کرده‌اند که بستر کودکان در شش‌سالگی از هم جدا شود (مطهری، 1379: 74).
خانواده‌ها معمولاً در این زمینه برنامۀ منظمی ندارند. بسیاری از خانواده‌ها اختلاط بین بعضی اعضای فامیل را که با یکدیگر نامحرم هستند، مجاز می‌دانند. روابط صمیمانه بین دخترعمو و پسرعمو، دخترعمه و پسردایی و بالعکس و حتی وجود روابط صمیمانه، دربارۀ افراد دورتر در فامیل و نیز مراعات‌نکردن حجاب در مقابل چنین افرادی نشان‌دهندۀ این است که حدود شرعی مناسب، نه‌تنها به فرزندان آموزش داده نمی‌شود؛ بلکه برخی از پدران و مادران نیز در مراعات آن‌ها سهل‌انگاری و ساده‌اندیشی می‌کنند (احمدی، 1381).

آموزش حدود شرعی و مراعات آن‌ها نه‌تنها نشانۀ عقب‌ماندگی یا محدودسازی فرزندان نیست؛ بلکه خود نشان‌دهندۀ دقت و توجه خانواده به حدود رفتار اجتماعی است. هرقدر فرهنگ خانواده‌ای بالاتر باشد، به جزئیات زندگی و از آن جمله دقت دربارۀ روابط اجتماعی با دیگران توجه بیشتری می‌کند. دختری که در مواجهه با افراد نامحرم، از آن جمله پسرعمو، پسرعمه، پسردایی و امثال آن پوشش خود را مراعات می‌کند و حجاب خود را نگاه می‌دارد و نیز رفتار متین و دینی در مقابل آن‌ها دارد، با این اعمال، سطح فکر و فرهنگ خود را نشان می‌دهد. به‌این‌ترتیب خانواده‌ها خود باید برنامۀ مشخصی در زمینۀ آموزش حدود رفتاری با افراد محرم و نامحرم، حلال و حرام به فرزندان خود داشته باشند (مطهری، 1379: 74).

برای آموزش و تعلیم مسائل مربوط به محرم و نامحرم به کودکان می‌توانیم از روش‌های زیر بهره ببریم:
1. آشنایی و آموزش تدریجی مسائل دینی به دختران و پسران را از همان دوران کودکی شروع کنیم.
2. در آموزش مسائل دینی فقط حکم خدا را رعایت کنیم، نه برداشت‌های نادرست خود یا آموزش‌های نادرستی که برخی به نام دین به ما می‌دهند.
3. در آمادگی و شیوۀ مواجهه با جنس مخالف، کودکان را چنان آموزش دهیم که خود را موجودی باارزش و بااراده بدانند و معتقد به کنترل درونی شوند و به‌گونه‌ای رشد یابند که همواره تقوا عامل بازدارندۀ آن‌ها از خطا باشد و درواقع به مرحلۀ خودکنترلی برسند.
4. به کودکان تفهیم کنیم که رعایت حدود رفتاری با افراد محرم و نامحرم، نه‌تنها نشانۀ عقب‌ماندگی خانواده نیست؛ بلکه به‌عکس نشان‌دهندۀ بالابودن سطح فرهنگ خانواده و نشان‌دهندۀ دقت و توجه خانواده به حدود رفتار اجتماعی و فرزندان و در نهایت سرنوشت نهایی فرزندان است.
5. خداوند هیچ‌گاه تکلیف سختی را بر کسی تحمیل نمی‌کند و مقررات الهی بدون استثنا بر مبنای نیازهای واقعی انسان وضع شده است.

در پایان به جملاتی که امام‌خمینی(ره) دربارۀ مسئلۀ حجاب و محرم و نامحرم بیان فرموده‌اند، توجه می‌کنیم. خانم فاطمه طباطبایى دربارۀ نظر امام‌خمینى(ره) راجع به حجاب دختران چنین نقل مى‌كند: «تا تكلیف نشده، حجاب لازم نیست. مى‌تواند هر رنگى كه مى‌خواهد، بپوشد. ولى وقتى تكلیف شد، دیگر نگویید عیب ندارد. این را به بچه تلقین كرده‌اید كه راجع به مسائل دینى سخت نباشد، باید به بچه فهماند كه بعد از سن تكلیف، پسرعمو و پسرخاله نامحرم هستند و باید حجاب داشته باشد. این عیب ندارد. سلیقه‌هاى مختلف پدر و مادر، مسائل شرع را تغییر مى‌دهد یا از اصل برمى‌گرداند و براى بچه كار را مشكل مى‌كند. نباید مسائل شرع را براى بچه مشكل كرد. اسلام دین راحتی است. دین سختى نیست.»[1]
پی‌نوشت

[1]. پا‌به‌پاى آفتاب، ج۱، ص۱۹۱.

کلمات کلیدی: کودک، سبک زندگی، تربیت، جنسی، محرم و نامحرم